Asrın Getirdiği Tereddütler 1

Bu soruda da yine, beşerî ölçü ve kıstasların insanı yanıltmış olduğunu görüyoruz. Meleğin insana benzetilmesi bir yanlışlık olduğu gibi, “nomen”i “fenomen”de görmek, ruhun fonksiyonunu cesette aramak da birer yanlışlıktır. Buna binaen, sualin ortaya çıkmasına sebebiyet veren anlayış inhiraflarını, terminolojik hataları izah etmeden soruyu cevaplandırmak, muvafık olmayacaktır. Evvelâ inhiraf noktaları bilinmeli, sonra soruya cevap verilmelidir.
Melek, tâbi bulunduğu âlem itibarıyla; hilkat ve mahiyeti, mükellefiyet ve vazifeleriyle tamamen farklı bir varlıktır. Onu, kendi âlemine bakmadan, mahiyet ve vazifesini düşünmeden tahlil etmek, hakkında hükümler vermek, elbette ki hatalı olacaktır. Bu itibarla, evvelâ onun bu yönleriyle tanınmasında zaruret olduğu kanaatindeyiz.
Melek, Arapça’da kuvvet demek olan “melk”den veya elçilik mânâsına gelen “mel’ek” kökünden türetilmiştir. Birincisi itibarıyla çok kuvvetli, belki ayn-ı kuvvet mânâsına; ikincisi itibarıyla da emr-i ilâhînin âhize ve nâkilesi (alıcı-verici) olarak elçilik mânâsına gelir.
Bu üstün vasıflar Cenâb-ı Hakk’ın yarattığı umum meleklerde bulunur. Bilhassa vahyi getirmekle vazifelendirilenlerde bulunmasında zaruret vardır. Bu üstün varlıklar, hayata memata nezaret edenlerden alın da, Arş-ı İlâhî hamelesi ve Hak divanının gözü hayret dolu vazifelilerine kadar geniş bir sahada, Allah’ın icraatına nezaret ve temâşâ ile mükelleftirler.
Makro-âlemden mikro-âleme kadar bütün değişme ve tahavvüller; bütün terekküp ve çözülmeler hep bu kuvvet ve elçilik temsilcisi meleklerin nezaretinde olduğu gibi, Allah’ın “kelâm” sıfatından beşere gelen teşriî emirler de, yine bu emin ve güçlü varlıklar tarafından temsil edilmektedir. Âlemşümul câzibe ve dâfia kanunlarından, elektronların çekirdek etrafındaki muntazam hareketlerine kadar, bu ağır ve ince işlere nezaret, ne müthiş bir kuvvet istemekte ve ne emin elçiliğe vâbestedir!..
Melekler, o kadar eşya ve hâdiselerin içindedirler ki, onlarsız ne bir yağmur damlası, ne de bir gök gürültüsü düşünmek mümkün değildir. İşte şeriat-ı fıtriyede (kâinatta cereyan eden kanunlar) bu şuurlu kuvvetler, her şeyi elinde tutan Hakk’ın sonsuz kuvvetinin -kabiliyet ve istidatlarına göre- onlardaki tecellîsinden ibaret olduğu gibi, bu büyük ve muhteşem tecellînin nokta-i mihrakiyesi olan, en değerli varlık insanoğlunun, hareket ve davranışlarını düzenlemek üzere ilâhî âlemden esip esip gelen vahiy ve ilham meltemleri de yine vahiy ve ilham Sahibi’nin onlardaki tecellîsinden başka bir şey değildir.
Bu itibarla, Yaratanla yaratık arasında vasıta olan ve Yaratıcı’nın muhteşem kudretine dayanarak, atomlardan nebülözlere kadar geniş bir sahada melekûtî güç ve kuvvetin nezaret ve tasarrufunun vazifelileri olan melekleri beşere benzetmek ve beşer için zarurî olan bir kısım kayıtları onlar için de vârid görmek, bir düşünce inhirafı ve bir cehalet ifadesidir.
Evet; eğer melek de, insanlar gibi sırtında maddî bir ceset taşıyıp çözülme ve dağılmaya maruz kalsa ve her canlı gibi zaman tarafından aşındırılsaydı, onun hakkında vereceğimiz hükümlerde, insanı, bir ölçü, bir mikyas kabul etmek mümkün olurdu. Hâlbuki, büyük bir farklılık var; hem de iki sınıfın birbirine kıyas edilmesini imkânsız kılacak kadar var!..
Melekler, yaratılış itibarıyla da insandan farklıdırlar. Bu farklılık, onların çok geniş bir sahadaki mükellefiyetleriyle alâkalı bulunmaktadır. Yaratılışlarındaki bu duruluk ve nurluluk, onları daha nüfuzlu ve daha seyyal kılmaktadır. Bir anda pek çok ruha aksetme, pek çok göz tarafından görülme ve birken çokluk cilvesiyle tezahür etme gibi hususiyetlere mâlik bulunan melâike, Hz. Âişe’nin (radıyallâhu anhâ) naklettiği bir hadise göre, nurdan yaratılmışlardır.<a class="footnote-link" href="#footnote-234-1" id="footnote-234-1-backlink">1</a> Bu itibarla da, nurun hususiyetlerine mazhardırlar.
Güneş gibi parlak cisimlerin, bir tek şey olmalarıyla beraber, her şeffaf cisimde aksiyle görüldüğü, her göz bebeğine bir anda girebildiği gibi, varlıkları “nur”dan olan melekler dahi aynı anda pek çok ruha birden aksedebilir, binlercesi ile bir anda muamelede bulunabilirler.
Kaldı ki, mahiyetleri latîf olan melekler, güneş gibi maddî ve kesif şeylerden de çok farklıdırlar. Onların, değişik şekil ve suret almaları kabil olduğu gibi, bir anda değişik şekillerde görünmeleri de kabildir. Öteden beri dindarlar arasında, şimdi ise yaygınlaşmış şekliyle sosyete mahfillerinde, bu temessül keyfiyeti, o kadar bilinen bir mevzu hâline gelmiştir ki, erbabınca, tecrübeye dayalı neticeler kadar kat’îdir. Allah’ın günü, gazete ve mecmua haberlerinde, herhangi bir insan dublesi ve bir perisprinin, cismin bulunduğu yerden çok uzaklarda bulunması ve bulunduğu yerlerde iktidar ve tasarruf izhar etmesinden bahsedilmektedir ki; meselenin aslı ne olursa olsun, ruh gibi latîf varlıkların cisme nispetle daha seyyal, daha aktif ve daha muktedir olduğunu göstermektedir.
Bu madde ötesi seyyaliyet ve cevvaliyet cismin rağmına ikinci varlığın daha aktif olduğunu gösterdiği gibi, ruha nispetle daha cevval olan melâikenin tabiat kanunlarının üstündeki fonksiyonuna işaret etmektedir.
Melâike ve ruhların temessülleri öteden beri bilinen şeylerdir. Başta nebiler olarak pek çok gönül erbabı bu mevzudaki müşâhedelerini anlatmış ve avamdan pek çok kimseyi de buna şahit göstermişlerdir.
Cebrail’in (aleyhisselâm) değişik suretlerde görünmesi ve hangi hâdise münasebetiyle gelmişse, o hâdiseye göre şekil alması; meselâ, vahiy esnasında elçilik vazifesine uygun bir şekilde; muharebe sırasında da bir muharip suretinde zuhur etmesi gibi durumlar, hep temessüle misal olabilecek şeylerdir. Meleğin temessülü hem çok, hem de umum melekler için vâkidir. Cibril (aleyhisselâm) Hazreti Dıhye (radıyallâhu anh) suretinde göründüğü<a class="footnote-link" href="#footnote-234-2" id="footnote-234-2-backlink">2</a> gibi, ismini bilemediğimiz bir başka melek de “Uhud” harbinin en hareketli anında, Mus’ab b. Umeyr şekline girerek, Resulûllah’ın (sallallâhu aleyhi ve sellem) önünde akşama kadar harbeder.<a class="footnote-link" href="#footnote-234-3" id="footnote-234-3-backlink">3</a> Keza, pek çok melekler, Zübeyr b. Avvam suretinde, Bedir harbine iştirak ederek mü’minlerin kuvve-i mâneviyelerini takviyeye medar olurlar.<a class="footnote-link" href="#footnote-234-4" id="footnote-234-4-backlink">4</a>
Hak dostlarının buna benzer şekilde gayp âleminin erleriyle temasları sayılmayacak kadar çoktur. Hele rüyalar vasıtasıyla umum halka tezahürü, meselemize, inkâra meydan bırakmayacak şekilde kuvvet kazandırmaktadır. Hemen hemen herkes, bildiği, tanıdığı ve kendisiyle yakından alâkadar görünen bir ruhun, rüyalar vasıtasıyla kendisine yol gösterdiğine, ışık tuttuğuna şahit olmuştur. Ne var ki, bir kısım kimseler rüyaların ancak bir kısmı için bahis mevzuu olan “şuuraltı” meselesini tamim ederek bu işin de anlaşılmaz hâle getirilmesine çalışmaktadırlar: Veyl olsun cehalete!
Bu meselenin tamamını, melâike, temessül ve ruhlarla alâkalı hususların tafsilen anlatıldığı yerlere havale ederek<a class="footnote-link" href="#footnote-234-5" id="footnote-234-5-backlink">5</a>, netice olarak diyebiliriz ki; her varlık aynalarda misaliyle göründüğü gibi, melek de kendisine ayna olabilecek her yerde görünebilir, hem de maddî ve kesif cisimler gibi, sadece şekil olarak değil, aynıyla ve bütün fonksiyonlarıyla görünebilir…
Bu hususta onun bir fert olmasının hiçbir zararı yoktur. Bulunduğu yerden bir şua gibi aksederek istediği yere elini uzatabilir ve istenilen tasarrufta bulunabilir. Ona, ne mesafelerin uzaklığı, ne de münasebet kurduğu şahısların çokluğu mâni olamaz. Güneş’in bir tek şey olmasına rağmen, kendisine bağrını açan aynaların kabiliyetlerine göre, her yerde görülüp hissedilmesi ve tesirine şahit olunması gibi, tamamen nur ve nuranî olan melekler, evleviyetle her yerde görünebilir ve icraatta bulunabilirler… Hayat üfleyebilir ve ruhları kabzedebilirler.
Kaldı ki, can alan ve ruhları kabzeden haddizatında Allah’tır (celle celâluhu). Azrail’e (aleyhisselâm) gelince, Hakk’ın her işinde bir kısım nezaretçi ve alkışçıları olduğu gibi ruhların kabzedilmesi işinde o bir nezaretçi ve alkışçıdır. Her yerde hâzır ve nâzır olan Yaratıcı, akla hayale gelmez ve hesap altına girmez pek çok işi birden yaptığı gibi milyarlarca varlığı aynı anda hem var hem de yok edebilir. İşte bu baş döndürücü kudret ve bütün eşyayı her an görüp bilen sonsuz ilimdir ki -bazıları akıldan uzak görseler bile- kâinatın zerreleri adedince işleri bir arada şaşırmadan görebilir ve her yerde ölenlerin ruhlarını da kabzedebilir.
Ayrıca, ruhları kabzetme işini ister Yüce Yaratıcı, isterse Azrail (aleyhisselâm) yapsın; ruhu kabzedilecek her zat, vadesi dolunca ona teveccüh eder ve ruhu kabzedilir. Bir fikir verebilmek için şu misali arz edebiliriz. Meselâ, aynı frekansta çalışan binlerce radyo gibi alıcıları düşünelim; bunların çalıştığı frekansta gönderme yapan bir “göndermeç” düğmesine dokunulduğu an, hepsine bir sinyal -ve olursa- mors alfabesinden bazı harfler duyulmağa başlar. Aynen onun gibi; acz, fakr ve ihtiyaç çehreleriyle; güçlü ve müstağni bir kapıya yüzleri dönük bulunan mahlukat, vade ve müddet bitimi düğmesiyle, hayat üfleyen ve hayat kabzeden Zât’a karşı ne zaman açılırsa, ya oldurucu veya öldürücü sinyalleri ruhunda duymaya başlar. Âciz beşer, bir telsiz şarteli veya bir telemprumör tuşlarıyla, kilometrelerce ötedeki cihazlarla oynayabilirse, neden bizim kayıtlı bulunduğumuz kusur ve noksanlıklardan berî olan Zât, bir anda, canlı makinelerden ibaret olan insan ruhuyla münasebet kuramasın, istediği zaman onu alıp, istediği zaman devam ettiremesin?
Bütün bunlar bir yana, ruhların kabzedilmesi hususunda farklı mütalâalar vardır:
1- Beyan ettiğimiz üzere, her canlıya hayatı veren Allah (celle celâluhu) olduğu gibi, onu alan da yine O’dur. Buna göre Azrail’in (aleyhisselâm) vazifesi sadece bu muhteşem icraata nezaret ve alkışlamaktır.
2- Allah’ın emri ve izniyle her ruhu Azrail’in (aleyhisselâm) kabzetmesidir ki; bir ferdin tek başına bu kadar şeyi yapmasının mümkün olacağına dair bir kısım misaller vererek meseleyi aydınlatmaya çalıştık.
3- Kâinat çapında cereyan eden bütün işlere, bir temsilci başkanlığı altında pek çok melek nezaret ettiği gibi, ruhların kabzedilmesi vazifesinde de, Hz. Azrail’e (aleyhisselâm) yardımcı olacak birçok melâike vardır ve sınıf sınıftırlar. Bir kısmı ise, incitmeden, telaşlandırmadan usulcacık kabzediciler; bir diğer sınıf ise, aldıkları ruhu bulutlar gibi semalarda yüzerek Yüceler Yücesi’ne ulaştırıcıdırlar ki; Kur’ân bu sınıfların hepsine işaret eder.
“O yerinden koparan ve derinden daldırıp çekenlere ve usulcacık çekip alanlara ve yüzüp yüzüp gidenlere kasem olsun.”<a class="footnote-link" href="#footnote-234-6" id="footnote-234-6-backlink">6</a>
Bu itibarla ruhu kabzedilecek her ferde, ayrı ayrı gönderilecek pek çok melek vardır ve bunların bütünü Hz. Azrail’in (aleyhisselâm) kumandası altındadır.<a class="footnote-link" href="#footnote-234-7" id="footnote-234-7-backlink">7</a> O, Allah’ın (celle celâluhu) emriyle, iyi ve kötü ruhlara göre değişik melekler gönderir ve ruhları kabzettirir.<a class="footnote-link" href="#footnote-234-8" id="footnote-234-8-backlink">8</a>
Netice olarak diyebiliriz ki, baştaki suale sebebiyet veren, evvelâ bir anlayış inhirafıdır. Yani meleklerin insana benzetilmesi suretiyle yanlışlık yapılmaktadır. Oysaki, kat’iyen görüp kanaat getirdik ki; melek ne yaradılışı itibarıyla, ne de mahiyetiyle asla insana benzememekte; insana benzemediği gibi, icraatı itibarıyla da tamamen ondan farklı bir durum arz etmektedir. O, tıpkı insan ruhu gibi temessül eder; bir anda pek çok yerde bulunabilir ve pek çok şeyle münasebet kurabilir. Günümüzde alabildiğine yaygınlaşan medyumluk, ruh çağırma ve görünmeyen varlıklarla münasebet kurma, hatta ispritizma ve manyetizma gibi şeyler, fizik kanunlarını aşan ve onların ötesinde akıl almaz işler gören pek çok şuurlu ve müşahhas kanunların mevcudiyeti mevzuunda, kanaat-ı kat’iye verecek mahiyettedir. Binaenaleyh, bu kabîl varlıkların benzerleri olan melâike, bunların da kat kat üstünde vazife görebilir ve tasarrufta bulunabilir. Hele hele ruhların kabzedilmesi gibi bir vazifede, her canlı, hayat müddetinin bitimiyle bu vazifelilerle aynı frekansa girerse… Bir de mükelleflerin bir tane değil de, sayılmayacak kadar çok olduğunu ve her vefat edecek zata gidebilecek bir meleğin mevcudiyetini düşünürsek, tereddüde düşürecek bir hususun kalmadığını görürüz.
Her şeyin doğrusunu O bilir.

<div class="calibre1">
</div>
<div class="calibre1">
</div>
<a class="footnote-anchor" href="#footnote-234-1-backlink" id="footnote-234-1">1</a> Müslim, zühd 10; Ahmed İbn Hanbel, el-Müsned 4/168.
<div class="calibre1">
</div>
<a class="footnote-anchor" href="#footnote-234-2-backlink" id="footnote-234-2">2</a> Buhârî, menâkıb 22; Müslim, fezâilü’s-sahabe 100.
<div class="calibre1">
</div>
<a class="footnote-anchor" href="#footnote-234-3-backlink" id="footnote-234-3">3</a> İbn Sa’d, et-Tabakatü’l-kübrâ 2/121.
<div class="calibre1">
</div>
<a class="footnote-anchor" href="#footnote-234-4-backlink" id="footnote-234-4">4</a> Meleklerin inmesiyle alâkalı bkz.: Müslim, cihad 58; İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’ân 3/560-561.
<div class="calibre1">
</div>
<a class="footnote-anchor" href="#footnote-234-5-backlink" id="footnote-234-5">5</a> Bkz.: M.F. Gülen, Varlığın Metafizik Boyutu, Nil yayınları, İstanbul, 2010.
<div class="calibre1">
</div>
<a class="footnote-anchor" href="#footnote-234-6-backlink" id="footnote-234-6">6</a> Nâziât sûresi, 79/1-3.
<div class="calibre1">
</div>
<a class="footnote-anchor" href="#footnote-234-7-backlink" id="footnote-234-7">7</a> Bkz.: En’âm sûresi, 6/61.
<div class="calibre1">
</div>
<a class="footnote-anchor" href="#footnote-234-8-backlink" id="footnote-234-8">8</a> Bkz.: Enfâl sûresi, 8/50; Nahl sûresi, 16/32.

Azrail (aleyhisselâm) bir tane olduğu halde, bir anda vefat eden bir sürü insanın ruhunu nasıl kabzediyor?